راهنمای جامع ارزیابی اثربخشی آموزش سازمانی | معرفی ۵ مدل‌ برتر

بازگشت سرمایه از آموزش (ROI) : در گزارشی از Association for Talent Development (ATD)، سازمان‌هایی که به‌طور مرتب در آموزش و توسعه مهارت کارکنان و خود سرمایه‌گذاری می‌کنند، به‌طور متوسط ۲۴٪ بازگشت سرمایه بیشتر از سایر سازمان‌ها دارند.

چرا ارزیابی اثربخشی آموزش سازمانی برای سازمان‌ها مهم است؟

شاید برایتان سوال شده باشد که سازمان‌های موفق چگونه از رقبای خود پیشی می‌گیرند؟ آیا فقط محصولات باکیفیت کافی است؟!

سازمان‌های موفق فقط روی تولید محصولات باکیفیت تمرکز نمی‌کنند، بلکه روی نیروی انسانی خود نیز سرمایه‌گذاری می‌کنند. آموزش سازمانی یکی از مهم‌ترین روش‌های بهبود عملکرد کارکنان و افزایش بازدهی سازمان است. اما آیا هر آموزشی مؤثر است؟ چگونه می‌توانیم بفهمیم که آموزش‌های ارائه‌شده واقعاً نتیجه‌بخش و موثر بوده‌اند؟

چرا یادگیری سازمانی برای کسب‌وکارها اهمیت زیادی دارد؟

• افزایش کارایی و بهره‌وری
• ارتقای انگیزه و رضایت شغلی کارکنان
• بهبود کیفیت خدمات و محصولات
• افزایش توان رقابتی سازمان

برای آشنایی بیشتر با نحوه توانمندسازی کارکنان، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی [توانمندسازی کارکنان] را مطالعه کنید.

نرخ بازگشت سرمایه (ROI) از آموزش سازمانی

یکی از معیارهای مهم برای سنجش اثربخشی آموزش، نرخ بازگشت سرمایه (ROI) است. جدول زیر نشان می‌دهد که بسته به نوع آموزش، میزان بازگشت سرمایه چقدر خواهد بود:

نوع آموزش	هزینه آموزشی (دلار)	افزایش درآمد ناشی از آموزش (دلار)	ROI (%)
بدون آموزش	0	0	0%
آموزش داخلی	100,000	400,000	400%
آموزش آنلاین	50,000	250,000	500%
آموزش ترکیبی	75,000	250,000	500%

با توجه به این جدول، آموزش‌های داخلی و آنلاین، به دلیل هزینه کمتر و دسترسی راحت‌تر، بیشترین بازدهی را دارند. سازمان‌ها باید بسته به نیاز خود، مناسب‌ترین روش آموزش را انتخاب کنند.

حالا اگر که فرض کنیم شما به عنوان مدیر یک شرکت، به اهمیت آموزش سازمانی پی برده و دوره های آموزشی برای پرسنل خود طراحی کرده اید، پس زمان آن رسیده که اثربخشی و نتایج این آموزش‌ها را نیز بسنجید تا از موثر بودن آن ها مطمئن شوید. اما این ارزیابی چگونه انجام می‌شود؟ بیایید باهم مدل‌های مختلفی را که برای سنجش اثربخشی آموزش وجود دارند، بررسی کنیم.

روش‌های کاربردی برای ارزیابی آموزش سازمانی

برای ارزیابی اینکه آموزش‌های سازمانی چقدر مؤثر بوده‌اند، مدل‌های مختلفی ارائه شده‌اند که هر یک ابعاد متفاوتی از اثربخشی را بررسی می‌کنند. 

این مدل‌ها به شرکت‌ کمک می‌کنند تا آموزش‌ها را از جنبه‌هایی مانند میزان یادگیری، تغییر رفتار کارکنان، بازدهی مالی و تأثیر بر عملکرد کلی سازمان ارزیابی کند. در ادامه، مهم‌ترین مدل‌های ارزیابی اثربخشی آموزش را معرفی می‌کنیم.

انواع مدل‌های معتبر ارزیابی اثربخشی آموزش در سازمان‌ها

مدل کرک ‌پاتریک (Kirkpatrick Model)

مدل کرک ‌پاتریک یکی از متداول‌ترین روش‌ها برای سنجش اثربخشی آموزش است که به سازمان‌ها کمک می‌کند تا بفهمند آیا آموزش‌های ارائه‌شده واقعاً تأثیرگذار بوده‌اند یا خیر.

این مدل ۴ سطح ارزیابی دارد که هر سطح عمیق‌تر از سطح قبلی است و بینش بهتری نسبت به اثربخشی آموزش ارائه می‌دهد.

  سطح 1: واکنش (Reaction)

بررسی احساسات و نظرات کارکنان نسبت به دوره‌ی آموزشی. آیا آموزش برای آن‌ها جذاب و مفید بود؟

  سطح 2: یادگیری (Learning)

ارزیابی میزان دانشی که کارکنان از آموزش کسب کرده‌اند (از طریق آزمون‌ها، پروژه‌ها یا تمرین‌های عملی).

  سطح 3: رفتار (Behavior)

اندازه‌گیری تغییرات در رفتار کارکنان پس از آموزش و میزان به‌کارگیری مهارت‌های جدید در محیط کار.

  سطح 4: نتایج (Results)

بررسی تأثیر آموزش بر عملکرد کلی سازمان، مانند افزایش بهره‌وری، کاهش خطاها یا بهبود رضایت مشتری.

تحقیقات نشان داده‌اند که بیش از ۷۰٪ از سازمان‌ها برای ارزیابی اثربخشی آموزش خود از مدل کرک‌پاتریک استفاده می‌کنند و ۵۰٪ آن‌ها گزارش داده‌اند که در استفاده از این مدل به ارزیابی سطح «نتایج» (اثرگذاری نهایی آموزش) موفق‌تر عمل کرده‌اند.

مدیران سازمانی می‌توانند با نیل، فرآیند ارزیابی آموزش را به‌صورت دقیق، سریع و مبتنی بر داده انجام دهند و به‌راحتی میزان اثربخشی دوره‌های آموزشی را بسنجند.

رایگان شروع کنید.

مدل فیلپس (Phillips ROI Model)

این مدل نسخه‌ی توسعه‌یافته‌ی کرک‌پاتریک است و سطح پنجم، یعنی بازگشت سرمایه (ROI) را به سطح های قبلی اضافه می‌کند:

سطح 5: بازگشت سرمایه (Return on Investment – ROI)

بررسی سودآوری آموزش از طریق مقایسه‌ی هزینه‌ها و مزایای مالی ناشی از آموزش. این سطح معمولاً شامل محاسبات مالی مانند کاهش هزینه‌ها، افزایش درآمد یا بهره‌وری است.

مدلCIRO (Context, Input, Reaction, Output)

مدل CIRO  یکی از روش‌های شناخته‌شده برای ارزیابی اثربخشی آموزش‌های سازمانی است. برخلاف مدل‌های دیگر، CIRO بیشتر برای برنامه‌های آموزشی مدیریتی و توسعه‌ای استفاده می‌شود و روی نیازسنجی قبل از آموزش و خروجی‌های نهایی تمرکز زیادی دارد و شامل 4 سطح است:

سطح 1: زمینه (Context)

بررسی نیازهای آموزشی و تحلیل وضعیت فعلی سازمان برای مشخص کردن شکاف مهارتی.

سطح 2: ورودی (Input)

ارزیابی کیفیت طراحی و اجرای برنامه‌ی آموزشی، از جمله محتوا، مربیان و روش‌های تدریس.

سطح 3: واکنش (Reaction)

مشابه سطح اول کرک‌پاتریک، به بررسی رضایت و بازخورد شرکت‌کنندگان می‌پردازد.

سطح 4: خروجی (Outcome)

اندازه‌گیری تأثیر کلی آموزش بر سازمان، شامل بهبود عملکرد کارکنان و تغییرات قابل مشاهده در نتایج کسب‌وکار.

مدل کافمن (Kaufman’s Model of Learning and Performance)

مدل کافمن شبیه کرک‌پاتریک است اما یک سطح اضافی به آن اضافه می‌کند که تأثیر اجتماعی آموزش را نیز می‌سنجد:

سطح 1: ورودی‌ها (Input)

بررسی منابع استفاده شده برای آموزش (زمان، هزینه، محتوا و مربیان).

سطح 2: فرآیند (Process)

ارزیابی نحوه‌ی اجرای آموزش، مانند کیفیت تدریس و مشارکت کارکنان.

سطح 3: کسب دانش فردی (Micro Level – Acquisition)

اندازه‌گیری یادگیری در سطح فردی، مشابه سطح 2 کرک‌پاتریک.

سطح 4: کاربرد عملی (Macro Level – Application)

بررسی نحوه‌ی استفاده‌ی کارکنان از دانش جدید در محیط کار.

سطح 5: اثرات اجتماعی (Mega Level – Societal Impact)

ارزیابی تأثیر آموزش بر سازمان، جامعه و مشتریان (مانند بهبود کیفیت خدمات یا محصولات).

مدل انتقال یادگیری (Learning Transfer Model)

این مدل بر عواملی تمرکز دارد که بر انتقال موفق یادگیری از محیط آموزشی به محیط کار تأثیر می‌گذارند، از جمله:

• عوامل فردی – مانند انگیزه کارکنان، آمادگی ذهنی و میزان مشارکت آن‌ها در آموزش.
• عوامل محیطی – حمایت مدیران، فرهنگ سازمانی و فرصت‌های عملی برای اجرای مهارت‌های جدید.
• عوامل طراحی آموزشی – تناسب محتوای آموزشی با نیازهای شغلی، استفاده از روش‌های عملی و تعامل‌محور.

این مدل بیشتر برای سازمان‌هایی مفید است که می‌خواهند ببینند آیا آموزش‌ها واقعاً به تغییر عملکرد شغلی کارکنان منجر می‌شوند یا خیر.

مقایسه مدل‌های ارزیابی اثربخشی آموزش سازمانی

مدل	تعداد سطوح	رویکرد	نقطه قوت	نقطه ضعف	کاربرد اصلی
کرک‌پاتریک (Kirkpatrick)	4 سطح	عملیاتی و رفتاری	ساختار ساده و قابل فهم	در نظر نگرفتن هزینه‌ها و بازگشت سرمایه	کرک‌پاتریک (Kirkpatrick)
فیلپس (Phillips ROI)	5 سطح	مالی و مدیریتی	افزودن شاخص مالی (ROI) برای تصمیم‌گیری بهتر	محاسبه ROI دشوار و نیازمند داده‌های مالی دقیق	فیلپس (Phillips ROI)
CIRO	4 سطح	نیازسنجی و اجرایی	تمرکز بر شناسایی نیازهای آموزشی	کمتر به ارزیابی نتایج نهایی می‌پردازد	CIRO
کافمن (Kaufman)	5 سطح	توسعه‌محور و اجتماعی	بررسی تأثیر آموزش بر جامعه و مشتریان	محاسبه اثرات اجتماعی دشوار است	کافمن (Kaufman)
انتقال یادگیری (Learning Transfer)	متغیر	فرآیندمحور	بررسی عوامل موثر بر اجرای آموزش در محیط کار	کمبود شاخص‌های عددی و مالی	انتقال یادگیری (Learning Transfer)

کاربرد مدل‌های ارزیابی اثربخشی آموزشی در سازمان‌ها

• اگر سازمان به دنبال یک مدل عمومی و ساده باشد ، برای ارزیابی سریع و کلی :  پرسش‌نامه‌های بازخورد و آزمون‌های یادگیری (مدل کرک‌پاتریک)
• اگر مدیریت سازمان به دنبال محاسبه و ارزیابی سودآوری آموزش باشد :  تحلیل مالی و ROI (مدل فیلپس)
• اگر تمرکز بر نیازسنجی آموزشی و بهینه‌سازی محتوا باشد : تحلیل زمینه و ورودی ها (مدل CIRO)
• اگر سازمان علاوه بر عملکرد داخلی، به تأثیر اجتماعی و بلند مدت آموزش نیز اهمیت دهد : بررسی رضایت مشتری و تاثیرات فرهنگی (مدل کافمن)
• اگر مهم‌ترین هدف سازمان، اطمینان از اجرای مهارت‌های آموخته‌شده در محیط کار باشد : بررسی عوامل محیطی و فردی (مدل انتقال یادگیری)

میزان رشد عملکرد در سازمان‌های مختلف بر اساس مدل ارزیابی استفاده شده

علاوه بر مدل‌های ذکر شده، مدل‌های دیگری نیز برای ارزیابی اثربخشی آموزش سازمانی وجود دارند که در برخی موارد می‌توانند بهتر و دقیق‌تر عمل کنند.

برخی از مهم‌ترین مدل‌های جایگزین برای ارزیابی اثربخشی آموزش سازمانی

 

1. مدل یادگیری و عملکرد برینکرف (Brinkerhoff’s Success Case Method – SCM)

بررسی موفق‌ترین و ناموفق‌ترین دوره‌های آموزشی.

2. مدل هالتون  (Holton’s Learning Transfer System Inventory – LTSI)

ارزیابی عواملی که مانع انتقال یادگیری می‌شوند.

3. مدل چارچوب انتقال یادگیری بالدوین و فورد (Baldwin & Ford’s Transfer of Training Model)

 تحلیل دلایل عدم اجرای مهارت‌های آموزش‌دیده.

4. مدل ارزیابی یادگیری تینی  (Tennant’s Integrated Evaluation Model)

ارزیابی جامع‌تر و درک بهتر پیوند بین یادگیری، تغییر رفتار و نتایج کسب‌وکار.

انتخاب بهترین مدل ارزیابی بستگی به نیازهای سازمان، نوع آموزش و اهداف کلان شرکت دارد. اگر به دنبال یک روش ساده و عمومی هستید، مدل کرک پاتریک گزینه مناسبی است. اگر بازگشت سرمایه آموزش برای شما مهم است، مدل فیلیپس بهترین انتخاب خواهد بود. در نهایت، اگر انتقال یادگیری به محیط کار اولویت دارد، مدل انتقال یادگیری را در نظر بگیرید.

برای اجرای یک ارزیابی مؤثر در سازمان خود، بهتر است از ابزارهای مدیریت یادگیری (LMS) یا نرم‌افزارهای سنجش عملکرد کارکنان استفاده کنید.

برای اجرای یک ارزیابی مؤثر:

• هدف خود را مشخص کنید (بررسی رفتار کارکنان- محاسبه ROI- بهبود محتوای آموزشی)
• مدل ارزیابی مناسب را انتخاب کنید (کرک پاتریک، فیلپس، CIRO و …)
• از ابزارهای مدیریت یادگیری (LMS) و نرم‌افزارهای ارزیابی استفاده کنید.

برای ارزیابی کارکنان و بهینه‌سازی آموزش‌های سازمانی، می‌توانید از همین حالا شروع کنید و سیستم‌ مدیریت یادگیری پیشرفته نیل را رایگان امتحان کنید.

آیا تا به حال از مدل‌های ارزیابی در سازمان خود استفاده کرده‌اید؟ تجربه‌های خود را با ما به اشتراک بگذارید!

سوالات متداول